Özel Gereksiminli Bireyler Ve Öz Bakım Becerileri

 

Tuvalet eğitimi, yemek yeme ve giyinme becerileri en temel özbakım becerileridir. Bu becerileri el-yüz yıkama, diş fırçalama, burun temizliği ve banyo yapma beceriler izler. Bu sürekliliğin sonunda tırnak bakımı, cilt bakımı, kozmetik ürünlerinin kullanımı, saç bakımı ve cinsel organların temizliği gelir. Ayrıca günlük yaşam işlerini yerine getirme yeteneği özbakımın niteliğini etkiler.

Normal gelişen bir bireyin erken yaşta başlayan özbakım becerilerinin gelişimi bireyin ebeveynlerinden bağımsızlığının başlangıcını gösterir. Özel gereksinimli bireyler için bu durum, çevresel beklentiler zihinsel, fiziksel ve davranışsal yetersizliklerin bu temel becerileri yavaşlatma, sınırlama veya süresiz olarak ertelemesine sebep olmasına rağmen eşit önemdedir.

Zihinsel yetersizliğin dışında başka nedenler de özel gereksinimli bireylerin öz bakım becerilerini kazanmalarını geciktirebilir. Bunlardan bazıları büyük kas becerilerindeki yetersizlikler, görme yetersizliği, el-göz koordinasyonundaki yetersizlik, manipülatif becerilerdeki yetersizlik, yemek yeme becerileri ile ilgili olarak ağız ve ağız içindeki bölümlerde şekil bozukluğu veya tam gelişmemiş olmasıdır. Eğer bir çocuğun küçük kas gelişimi belirli düzeye gelmemişse düğmelerini iliklemede, sert yiyecekleri ısırmada, fermuarını ve kemerini sıkıca kapamada zorluk çekebilir. Özel gereksinimli bir birey görsel dikkat, hareketleri taklit, basit emir ve cümleleri algılama gibi temel bilişsel becerilerin bazılarını öğrenememişse, bu durum özbakım becerilerinin kazanılmasını da geciktirir. Küçük kas gelişimdeki yetersizlikler, sinir sistemi ile ilgili yetersizlikler, ağız boşluğu ve kas yapısındaki yapısındaki bozukluklar( tavşan dudak, yarık damak vb.) ve diyet yapmayı gerektiren durumlar, yemek yeme becerilerinin geç kazanılmasına veya kazanılamamasına sebep olmaktadır. Görme ya da işitmedeki yetersizlikler ve uygun olmayan öğrenme çevreleri de (aşırı koruyucu ebeveynler) yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz etkileyebilir.

Giyinme becerileri özel gereksinimli ve normal gelişen bireyler için giysileri çıkarma becerilerinden daha zordur. Giyinme becerilerinden önce çıkarma becerileri öğretilmelidir. Düğme açma, kapama, çıt çıt takma, fermuar açma- çekme, düğüm ve fiyonk yapma el-göz koordinasyonu ve parmak kaslarının yeterli gelişim düzeyinde olmasını gerektirir. Ayrıca özel gereksinimli bireylerin yaşlarına uygun giysileri giymeleri de önemlidir. Bu bireylerin yaşlarına uygun giyinmesi, onların yaşıtlarının arasına girmesini ve topluma olan adaptasyonunu kolaylaştıracaktır.

Çocuk gelişimi için bir diğer önemli konu olan tuvalet becerisi, sinirsel ve psikolojik olgunlaşma sonucu genellikle yaşamın ilk beş yılında öğrenilmektedir. Normal gelişen bireyler önce mesane kontrolü, sonra bağırsak kontrolü ve en son gece kontrolünü kazanırlar. Özel gereksinimli bireylerde bu durum yavaş veya geç kazanılabilir. Orta ve ağır derecede olan özel gereksinimli bireylerde ergenlik-yetişkinlik çağına kadar tuvalet becerilerini öğrenemedikleri görülür. Pek çok engel türünde duyusal bozukluklar, dikkat, kas kontrolü, algılama-anlama sorunları tuvalet becerilerinin öğretimini aksatan etkenlerdir. Özel gereksinimli çocuklar, bu etken ve özelliklerden dolayı özel eğitim yöntemleri olmadan tuvalet becerisini kazanamamaktadır.

Özbakım becerileri(tuvalet eğitimi, temizlik ve yeme alışkanlığı vb.) doğuştan getirilemeyen sonradan öğrenilerek kazanılan davranışlardır. Özbakım becerileri, özel gereksinimli bireylerin toplum içinde bağımsız birey olabilmeleri, kişilik kazanabilmeleri ve topluma uyum sağlamaları amacıyla kazandırılması gereken becerilerdir. Normal gelişen bireyler anne-baba gibi modeller veya onlara tanınan fırsatlar aracılığıyla gelişim evreleri içinde özbakım becerilerini kazanabilmektedir. Fakat özel gereksinimli bireylerin aileleri bu tür becerileri genellikle onların yerine kendileri yapmaktadırlar. Zihinsel yetersizlik kadar anne-baba ve çevrenin olumsuz tutumları, sistemli yaşantıların sağlanamaması gibi sebeplerden, özel gereksinimli bireylerin özbakım becerilerini kazanabilmelerini etkileyebilmekte ve geciktirebilmektedir. Bu yüzden özel gereksinimli bireylerin özbakım becerilerini kazanabilmeleri için özel bir takım bireysel düzenlemeler gerektirmektedir.

Mavi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon ailesi olarak, alanında uzman ve tecrübeli öğretmenlerimiz tarafından çocuğun öz bakım becerilerindeki eksiklikler göz önüne alınarak ve her çocuk için eğitim süreci yeniden planmış biçimde oluşturularak çocuklarımıza ve ailelerimize sunmaktayız. Bu süreci aile-öğretmen-çocuk işbirliği içinde yürütmekte ve öz bakım becerilerini çocuklarımıza kazandırmaktayız.